POLİSLİK MESLEĞİ VE POLİS EĞİTİMİ

GİRİŞ
Dünyada hızlı bir değişim süreci yaşanmaktadır. Bilim ve teknolojideki gelişmeler bu süreci daha da hızlandırmaktadır. Bu değişime bağlı olarak günümüzün yaşam koşulları da hızla değişmekte ve yeni gereksinimler ortaya çıkmaktadır.

Dünyadaki bu gelişme ve değişmelerden Türkiye ister istemez etkilenmekte; yönetsel, ekonomik, kültürel ve toplumsal dizgelerini (sistemlerini) sık sık gözden geçirmektedir.

Bu çerçevede kamusal hizmetlerde iyileşme (geliştirme) ve düzenleme çalışmalar ıülke gündeminde tartışılmaktadır.

Bu geliştirme ve uyumlaştırma çabalarına önem veren kurumlardan birisi de güvenlik hizmetlerini sunan Polis Örgütü ile onun “mutfağı” olan ve polis yetiştiren eğitim kurumları gelmektedir.

POLİS KAVRAMI VE POLİSLİK MESLEĞİNİN GELİŞİMİ
Bu bölümde polis kavramı, polisin tarihsel gelişimi, polisin güvenlikle ilgili görevleri, polisin yetkileri ele alınmıştır.

2.1. Polis Kavramı

Polis; kent düzenini ve kentin huzur ve güvenliğini sağlayan bir örgüt ve bu örgütteki kamu görevlilerini ifade eden bir kavramdır. Polis; kamusal ve bireysel güvenliği, kamu düzenini ve mesken masuniyetini (can ve mal güvenliğini) korur. Halkın ırz (namus, iffet) can ve malını korurken bir yandan da halkın dinlenmesini sağlar.

Yardım isteyenlerle, yardıma muhtaç olan çocuk, sakat ve çaresizlere yardım eder. Yasa ve tüzüklerin kendisine verdiği görevleri yapar.

2.2.Polisin Tarihsel Gelişimi

Eski Türkler’de “Yarkan” ve “Daruga” sözcükleri polis sözcüğünün karşılığı olarak kullanılmıştır.

Karakol da; dirlik ve düzenin sağlandığı yer olarak kullanılmıştır. Selçuklularda kamu düzen ve güvenliği “ Subaşı” lar tarafından sağlanmıştır.

Osmanlı’larda subaşılar “Yasakçı” adı verilen askerler ve gece bekçiliği yapan “Ases” ler kentlerin dirlik ve düzenini sağlamışlardır.

10 Nisan 1845’de İstanbul’da ilk polis örgütü kurulmuş, “Polis Nizamnamesi” yayınlanmış, başkentte polisiye hizmetler; seraskerlik, ihtisap ağalığı ve polis örgütü, taşrada “Sipahi” ler tarafından yürütülmüştür.

1907 Polis Nizamnamesi ile polisler; ser komiser, ikinci komiser, üçüncü komiser, komiser muavini ve polis memuru olarak beş sınıfa (rütbeye) ayrılmışlardır.

1913’te “Dahiliye Nezareti Teşkilat Nizamnamesi” çıkarılmış, buna göre Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti kurulmuştur.

Cumhuriyet döneminde 1932’de “Polis Teşkilat Kanunu” çıkarılmıştır. Bu kanun, polisliğin özel bir meslek olduğundan hareketle, polislik eğitiminin okullarda yapılmasını öngörmüştür.

1923’te 2559 “Polis Vazife ve Selahiye Kanunu” çıkarılmıştır ve kanun çeşitli değişikliklerle halen yürürlüktedir (Şahin, 2001,1-17).

2.3. Polisin Güvenlikle İlgili Görevleri

Polisin genel güvenlikle ilgili görevleri, Polis Görev (Vazife) ve Yetki (Selahiyet) Kanunu’nda iki bölüm olarak düzenlenmiştir.

Birinci bölümde; kanunlara, tüzüklere, yönetmeliklere, hükümet emirlerine ve kamu düzenine uygun olmayan hareketlerin işlenmesinden önce bu kanun hükümleri çerçevesinde (dairesinde) önünü almak.

İkinci bölümde; işlenmiş olan bir suç hakkında Ceza Mahkemeleri Usulü Kanunu ile diğer kanunlarda yazılı görevleri yapmak.

Bu çerçevede yetkili amirlerce verilen sözlü emirler şu durumlarda polis tarafından yerine getirilir;

· Can, ırz (namus, iffet, yaşam hakkı) veya mal güvenliğini (emniyetini) korumak,

· Devletin kişiliğine (şahsiyetine) karşı işlenen suçların (cürümlerin) sanıklarını (faillerini) yakalamak veya delillerini tespit etmek,

· Devlet kuvvetleri aleyhine, yalnız veya toplu olarak saldırı (taarruz) veya direnmeleri (mukavemetlerini) önlemek (def etmek),

· Hükümete karşı, şiddet kullanan veya gösteren veya direnenlerin (mukavemet) edenlerin yakalanması, saldırı (taaruz) veya direnenlerin (mukavemet)edenlerin önlenmesi (def edilmesi),

· Kolluk güçlerince (Zabıtaca) koruma (muhafaza) altına alınan kişilere (şahıslara), bina veya tesislere, kentiçi (meskun) veya kentdışı (gayrimeskun) yerlere olabilecek (vakti olacak) bireysel (münferit) veya toplu tecavüzleri önlemek (def etmek),

· Ağır cezalı bir suçun sanığı olarak yakalandıktan sonra kolluk (zabıta) kuvvetlerinin elinden kaçmakta olan kişilerin (şahısların) yakalanması,

· İşlenmekte olan bir suçun işlenmesine veya devamına (engel) mani olmak,

· Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu ile diğer kanunlarda, kolluk (zabıta) tarafından suç delillerinin tespiti veya suç sanıklarının (faillerinin) yakalanması amacıyla (maksadıyla) yapılacak aramalar,

· Kanunsuz, toplantı veya kanunsuz yürüyüşleri dağıtmak veya suçlularını yakalamak,

· Yangın, su baskını, yer sarsıntısı gibi afetlerde olay yerinde görevlilerce alınması gereken tedbirler,

· Halka (Umuma) açık yerlerde yapılan her türlü toplantı veya yürüyüşlerde veya törenlerde bozulan düzeni sağlamak,

· Herhangi bir sebeple tıkanmış olan yolların trafiğe açılması.

2.3.1. Polisin Yardım Görevleri

Polisin en önemli görevlerinden birisi yardım görevidir. Polis: yardım görevini çoğunlukla, diğer görevlerini yaparken yerine getirir.

2.3.2. Huzur ve Düzen Sağlama Görevleri

Toplumsal huzur ve güvenin sağlanmasında polis 2559 sayılı Polis Görev (Vazife) ve Yetki (Selahiyet) Kanunu ile görevli ve yetkili kılınmıştır.

· Kamu düzeni ve kamu güvenliğinin sağlanmasından sorumludur.

· Toplumsal düzen ve ahlaka uygun olmayan harekette bulunanları engeller

· Kent içinde halkın rahat ve huzurunu bozacak biçimde gürültü yapanları engeller.

· Polis trafiği düzenler, yönetir ve denetler.

· Toplantı ve gösteri yürüyüşlerinde (izinli) düzen ve güvenliği sağlayacak önlemleri alır.

2.3.3. Önleme ve Koruma Görevleri

polisin önleme görevi, suçların önlenmesi yanında kamu düzeninin korunması ve devam ettirilmesi görevleri de vardır.

2.3.4. Suç Araştırması Görevleri

Ceza Mahkemeleri Usulü Kanunu’na göre polis; suçluları aramak ve suçun aydınlatılması için ivedi (hızlı, çabuk) önlemleri almakla görevlidir.

2.3.5. Polisin Diğer Görevleri

· 5682 sayılı “Pasaport Kanunu” hükümlerine göre pasaport verme işlemleri polis tarafından yapılmaktadır.

· 6136 sayılı “Ateşli Silahlar ve Bıçaklar Hakkında Kanun” hükümlerine göre silah taşıma ve bulundurma belgeleri ruhsat verme hizmetlerini polis yapmaktadır.

· 7201 sayılı “Tebligat Kanunu” gereğince bazı resmi tebligatlar polise yaptırmaktadır.

· Ceza Muhakemeleri Usulu Kanunu hükümleri çerçevesinde hazırlık soruşturması yapma görevi adli polis tarafından yürütülmektedir.

· 403 sayılı “Türk Vatandaşlığı Kanunu” uyarınca, vatandaşlığa alınma ve vatandaşlıktan çıkarma işlemleri polisçe yapılmaktadır.

· Araçların Kayıt, Tescil ve Sürücü Belgesi (Ehliyet) verme işlemleri Trafikle ilgili yasalar gereğince polis tarafından yapılmaktadır.

2.4. Polisin Yetkileri

Polisin yetkileri; parmak izi ve fotoğraf alma, film ve senaryoları denetleme, kapatma, arama, el koyma ve yakalama, silah kullanma ve göz altına almadır.

2.4.1. Parmak İzi ve Fotoğraf Alma

Polis bazı suçların sanık ve hükümlülerinin cumhuriyet savcılıkları ya da adli ve askeri mahkemelerce bir kanun incelenmesi için gerekli görülenlerin parmak izlerini ve fotoğraflarını alabilir.

2.4.2. Film ve Senaryoları Denetleme

Ülke dışından gelen filmlerin gösterilmesi ve ülkemizde yapılacak filmlerin çekilmesi polis iznine bağlıdır.

2.4.3. Kapatma

Otel, gazino, kahve, içki yerleri, bar, tiyatro, sinema, hamam ve plaj gibi herkesin girip çıkabileceği dinlenme ve eğlence yerlerinin açılması ve ilgili yasa hükümlerine aykırı durumları görülen yerlerin kapatılması “en büyük mülkiye amirinin” iznine göre polisçe yapılır.

2.4.4. Arama, El Koyma ve Yakalama

Kamu güvenliği için tehlikeli olabilecek her türlü eşyayı arama, el koyma ve ilgili yakalama yetkisi polise verilmiştir. Ancak; bu yetkinin kullanımı genel olarak yargıç ve mülki amir iznine bağlanmıştır.

2.4.5. Silah Kullanma

“Nefsini müdafaa etmek” ya da başkasının ırz ve canına karşı yönelik ve başka biçimde (şekilde) önlenmesi olanaklı (mümkün) olmayan bir saldırıyı savmak için sorumluluk dahilinde silah kullanılabilir.

2.4.6. Gözaltına Alma

Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu’na göre yakalanan kimsenin belli sürelerde kolluk gözetiminde tutulması görevi polise verilmiştir.

3.EĞİTİM; POLİS EĞİTİMİ VE POLİS EĞİTİMİ KURUMLARI

Bireylerin davranışlarında kendi yaşantıları yoluyla karşıtlı ve istendik davranış değişikliği kazandırmadır (Ertürk, 1993,12).

Yeni kuşakların, toplum yaşayışında yerlerini almak için hazırlanırken; gerekli bilgi, beceri ve anlayışlar elde etmelerine ve kişilik geliştirmelerine yardım etme etkinliğidir (Oğuzkan, 1991,57).

Aydın’a GÖRE: Eğitim biyolojik varlık olan bireyi toplumsallaştırmadır (Sosyalleştirmedir).

Kartal’a göre: Eğitim bireye aklını kullanmasını ve bilimsel düşünmeyi öğretmedir.

3.1. Polis Eğitimi

Polisin davranışlarında değişiklik yapma; bile, beceri ve anlayışlar elde etme, mesleki bilgi ve becerilerini artırma etkinlikleridir.

3.2.1.Meslek Öncesi Eğitim

Polisin meslek öncesi eğitimi; Polis Kolejleri, Polis Meslek Yüksek Okulları, Güvenlik Bilimleri Fakültesi, Polis Akademisi Başkanlığında Güvenlik Bilimleri Enstitüsünde yapılan örgün eğitim etkinlikleri ile yürütülmektedir.

Polisin meslek öncesi eğitimi; polislik mesleğine ya da uzmanlığına hazırlamak amacıyla, adaylara gerekli bilgi ve becerileri kazandırma ve “öğrenme” etkinliklerinden oluşmaktadır.

3.2.2. İşbaşında Eğitim

Polisin iş başında eğitimi; polislik mesleğini uygularken; doğruyu gösterme, güdüleme, eleştirme, deneyim paylaşma, model olma, ikna etme, konuşma ve açıklama yapma gibi etkinliklerle polis memur ve yöneticilerinin etkililiğini ve verimliliğini artırma etkinlikleridir.

3.2.3. Hizmetiçi Eğitim

Polisin hizmetiçi eğitimi; polislik mesleğinde yönetici ve memurların niteliklerinin geliştirilmesi, kamusal işlerin daha etkili yapılmasını sağlamak amacıyla, gerekli bilgi ve becerilerin kazandırılmasıdır.

3.3. Polis Okullarının Tarih Gelişimi

Türk polisinin, polisiye hizmetler konusunda eğitilmesi amacıyla ilk Polis Okulu Selanik’te 1907 yılında açılmıştır. Daha sonra 1909’da İstanbul Polis Okulu, Beyrut ve Bağdat Polis Okulları, Erzurum, Adana, Konya ve Trabzon Polis Okulları açılmıştır. Bu dönemde polis adayının seçiminde, polisiye bilgi ve becerilere sahip olmasından daha çok güçlü ve kuvvetli olması tercih ediliyordu (Şahin, 2001,53).

1913 Polis Nizamnamesine göre polis adayının seçiminde; okuma ve yazmasının olması, yazısının okunaklı, imlasının düzgün olması, okuduğunu anlayacak ve tekrar edecek zeka gücüne sahip olması özellikleri aranıyordu.

Kuruluş Savaşı ve Cumhuriyetin ilk yıllarında İstanbul Polis Okulu dışındaki polis okulları kapatıldı. 1937 ile 1960 yıları arasında İstanbul (1960’da kapatıldı) ve İzmir’de 1960 ile 1980 arasında Kayseri, İstanbul’da üç, Ankara’da bir polis okulu açıldı. 2000 yılında polis adayı olabilmek için; T.C. vatandaşı olmak, en az lise veya dengi okul mezunu olmak, 18 yaşını tamamlamış 27 yaşından gün almamış olmak, askerlik hizmetini yapmış, bayanlarda boy 1.65 cm erkeklerde 1.67 cm olmak, sağlıklı olmak, yüz kızartıcı suç işlememek gibi koşullar gerekiyordu.

2001 Yılına kadar; İstanbul’da 4, Samsun, Adana, Afyon, Aksaray, Aydın, Balıkesir, Bayburt, Bornova, Bursa, Diyarbakır, Erzincan, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, Kastamonu, Kayseri, Malatya, Nazilli, Niğde, İzmir, Trabzon, Yozgat ve Elazığ’da polis okulları eğitim ve öğretimlerini sürdürdüler.

4652 sayılı Polis Yüksek Öğretim Kanunu ile Polis Akademisi Başkanlığı, Üniversite konumuna getirilmiş, bünyesinde iki yıllık Polis Meslek Yüksek Okulları, Güvenlik Bilimleri Fakültesi ve Lisansüstü eğitim veren Güvenlik Bilimleri Enstitüsü kurulmuştur.

Polis Meslek Yüksek Okullarına ÖSYM sınavında başarılı olanlar arasından; yapılan özel yetenek sınavıyla başarılı olanlar seçilmektedir.

3.4.Polis Meslek Yüksek Okulu’na Dönüşmeyle Beklenilen Değişimler

Polis Okulları Polis Meslek Yüksek Okulları olduktan sonra öncelikle eğitim süreleri uzamış, eğitim ve öğretim programları değişmiş, Üniversite öğretim üyeleri Polis Meslek Yüksek Okullarında derslere girmeye başlamış ve Üniversitedeki bilimsel hava bu okullara taşınmıştır. Bu oluşumlar sonucunda Polis Meslek Yüksek Okulları’ndan beklenilen olası değişimler şunlardır:

· Üniversite eğitimi mesleğe yeni bir yaklaşım ve anlayış getirecektir.

· Polis davranışlarında daha denetimli ve akılcı olacaktır.

· İnsan haklarının bilgisi ve bilincinden olarak yurttaşlarla daha iyi iletişim sağlayacaktır.

· Bilimsel yöntemlerle mesleğini sorgulayacak, mesleği geliştirme çalışmaları yapacaktır.

· İçinde bulunduğu kamu yönetimi düzenini daha iyi tanıyacaktır.

· Başta Anayasa, Yasalar ve yönetmelikleri daha iyi irdeleyecektir.

· Lisans ve Lisans Üstü eğitimin hazırlığını yapacaktır.

· Hukuk devleti ve hukuk ilkelerini daha iyi yorumlayacaktır.

· “Eğitim ve Çevre” bilinçli, üniversite eğitimi görmüş polisler kentsel yaşam kalitesini yükseltecektir.

· Halkın polise korkuyla, polisin halka kuşkuyla yaklaşması önlenecektir.